انجام حرکات غیرارادی یا صداهای غیرارادی مداوم نشان‌دهنده تیک عصبی است. با وجود ناشناخته بودن علت تیک عصبی، اما ژنتیک، ابتلا به عفونت در کودکی و اختلالات مغزی در وقوع آن نقش دارند. چشمک زدن پی‌در‌پی، تکان دادن سر و پاها و تولید صداهایی مانند خرخر از شایع‌ترین علائم تیک عصبی هستند. متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک برای تشخیص تیک عصبی از مصاحبه روانپزشکی، معاینه عصبی و ارزیابی روانشناختی استفاده می‌کنند.
با مطالعه این مطلب از مجله پزشکی دکتردکتر پی خواهید برد که موثرترین روش‌های درمان تیک عصبی چیست. دارودرمانی، رفتاردرمانی، مشاوره و حمایت اجتماعی خانواده از درمان قطعی تیک عصبی در بزرگسالان بوده و به بهبود و کاهش علائم تیک‌های عصبی کمک خواهند کرد. دریافت به‌موقع این درمان‌ها از وقوع عوارض تیک عصبی همچون مشکلات روانی و اجتماعی ناشی از آن جلوگیری خواهد کرد.
تیک عصبی چیست؟
تیک عصبی، حرکات یا صداهای ناگهانی، غیرارادی و تکراری‌ست که فرد نمی‌تواند آنها را کنترل کند. تیک‌های عصبی به دو نوع اصلی تیک‌های حرکتی (مانند پلک زدن یا شانه بالا انداختن) و تیک‌های صوتی (مانند صاف کردن گلو یا فریاد زدن) تقسیم می‌شوند. این اختلالات معمولا در کودکی شروع شده و شدت آنها از موارد خفیف تا شدید متغیر است. هرچند علت دقیق تیک‌ها ناشناخته است؛ اما براساس تحقیقات انجام شده عوامل ژنتیکی و تغییراتی در نواحی کنترل حرکت در مغز در بروز این تیک‌ها نقش دارند. استرس و خستگی هم تیک‌های عصبی را تشدید می‌کنند.
تیک عصبی کدام بخش‌های بدن را بیشتر درگیر می‌کند؟
تیک عصبی بخش‌های مختلفی از بدن را درگیر می‌کند. برخی از رایج‌ترین بخش‌های بدن، تحت تاثیر تیک‌های عصبی شامل چشم‌ها، سر، شانه‌ها، صورت، دست و پا و تیک عصبی گردن هستند. در ادامه، به چگونگی اثرگذاری تیک‌های عصبی بر این اندام‌ها پرداخته‌ایم:
تیک عصبی پلک؛ پلک زدن مکرر
پلک زدن مکرر یکی از رایج‌ترین تیک‌های عصبی حرکتی است. این تیک اغلب به شکل بسته شدن سریع و غیرارادی پلک‌ها بروز کرده و به شکل‌های چندین بار پلک زدن متوالی یا پلک زدن‌های نامنظم و پراکنده رخ می‌دهد. گاهی فرد قبل از وقوع تیک، احساس ناخوشایند یا فشار در ناحیه چشم‌ها را تجربه کرده که با پلک زدن مکرر کاهش می‌یابند. تیک عصبی چشم در کودکان شایع‌تر بوده و گاهی با افزایش سن بهبود یافته یا ناپدید می‌شود. با این حال، در بسیاری از مواقع، این تیک‌ها در بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کنند.
تیک عصبی سر؛ تکان دادن مداوم سر
تکان دادن سر شامل حرکات غیرارادی و تکراری سر به جهات مختلف بوده که با حرکات دیگری مانند بالا انداختن شانه‌ها یا پلک زدن همراه است. این تیک عصبی به‌ویژه در افراد مبتلا به سندرم تورت دیده شده و تحت تاثیر عواملی همچون استرس یا خستگی شدت پیدا می‌کند.
تیک عصبی شانه‌ها؛ بالا انداختن یا تکان دادن شانه‌ها
بالا انداختن یا تکان دادن شانه‌ها به صورت غیرارادی و تکراری رخ می‌دهد. گاهی، این نوع تیک عصبی به شکل ساده و بدون هماهنگی با سایر بخش‌های بدن رخ می‌دهد و گاهی، با حرکات پیچیده‌تر مانند چرخش سر یا بازوها همراه خواهد شد. عواملی مانند اضطراب، خستگی و حتی تمرکز طولانی‌مدت موجب تشدید این تیک عصبی می‌شوند. روش‌های مختلف درمانی همچون رفتاردرمانی و تکنیک‌های کاهش استرس به کنترل این نوع تیک‌ها کمک می‌کنند.
تیک عصبی صورت؛ جمع کردن یا اخم کردن صورت
جمع کردن یا اخم کردن صورت به‌عنوان تیک‌های عصبی، به صورت حرکات غیرارادی و مکرر در عضلات صورت مانند فشردن لب‌ها، جمع کردن گونه‌ها یا بالا بردن ابروها رخ می‌دهد. این حرکات معمولاً به صورت ناگهانی و بدون کنترل فرد اتفاق افتاده و تحت تثیر شرایط استرس‌زا یا خستگی تشدید می‌شوند. گاهی، افراد مبتلا به این تیک‌ها قبل از وقوع آنها، احساس فشار یا ناراحتی در ناحیه صورت داشته که با انجام این تیک عصبی، آن علائم از بین می‌روند.
انواع تیک عصبی
تیک‌های عصبی به دو نوع اصلی تیک‌های حرکتی و تیک‌های صوتی تقسیم می‌شوند. تیک‌های حرکتی شامل حرکات غیرارادی عضلات هستند که می‌توانند ساده (مانند پلک زدن یا تکان دادن شانه‌ها) یا پیچیده (مانند پرش یا لمس کردن اشیا) باشند. تیک‌های صوتی شامل تولید صداهای غیرارادی بوده که به صورت تیک‌های عصبی صوتی ساده (مانند صاف کردن گلو یا سرفه) یا پیچیده (مانند تکرار کلمات یا جملات دیگران) رخ می‌دهند. در ادامه، با جزئیات بیشتری به انواع تیک عصبی در بزرگسالان و کودکان پرداخته‌ایم:
تیک حرکتی ساده
تیک حرکتی ساده شامل حرکات غیرارادی و تکراری عضلات است که فقط یک گروه عضلانی را درگیر می‌کند. این تیک‌ها به شکل پلک زدن، بالا انداختن شانه‌ها، تکان دادن سر یا جمع کردن عضلات صورت رخ می‌دهند. تیک عصبی حرکتی ساده، سریع و کوتاه بوده و در کودکان شایع‌تر است. عواملی مانند استرس، خستگی یا هیجان شدت این تیک‌ها را افزایش می‌دهند. تیک‌های حرکتی ساده اغلب در کودکان بین ۵ تا ۱۰ ساله بروز کرده و با گذر زمان کاهش می‌یابند. در اغلب موارد، این تیک‌ها تاثیر جدی بر زندگی فرد نداشته و به مرور زمان بهبود می‌یابند.
تیک حرکتی پیچیده
تیک حرکتی پیچیده شامل حرکات هماهنگ و گسترده‌ای‌ست که چندین گروه عضلانی را درگیر می‌کند. این تیک‌ها شامل حرکات غیرمعمول مانند پرش، چرخش بدن، لمس اشیا یا افراد و حتی ژست‌های نامناسب هستند. این نوع تیک عصبی حرکتی، به دلیل پیچیدگی و تکرار بیشتر، تاثیرات منفی بیشتری بر فعالیت‌های روزانه فرد برجای می‌گذارند. مدیریت این تیک‌ها نیازمند درمان‌های تخصصی مانند تکنیک‌های رفتاردرمانی جامع است.
تیک صوتی ساده
تیک صوتی ساده به صداهای غیرارادی و تکراری اشاره دارد که بدون دخالت عمدی فرد ایجاد می‌شوند. نمونه‌های رایج شامل صاف کردن گلو، سرفه کردن، خرخر کردن یا فریاد زدن یک کلمه است. این نوع تیک معمولا کوتاه و ناگهانی بوده و همراه با تیک‌های حرکتی ظاهر می‌شود. در اغلب موارد، افراد مبتلا قادر به پیش‌بینی وقوع تیک نیستند و کنترل آنها دشوار است.
تیک صوتی پیچیده
تیک صوتی پیچیده شامل صداها یا جملات پیچیده‌تری‌ست که به صورت غیرارادی و مکرر توسط فرد بیان می‌شود. این تیک‌ها شامل تکرار کلمات یا جملات دیگران (اکولالیا)، تکرار کلمات خود فرد یا حتی بیان ناگهانی کلمات نامناسب (کوپرولالیا) هستند. تیک‌های عصبی صوتی پیچیده، تاثیر منفی قابل‌توجهی بر روابط اجتماعی و عملکرد روزانه فرد خواهد داشت. موثرترین درمان تیک عصبی صوتی پیچیده، درمان‌های رفتاری و دارویی هستند.
روش‌های تشخیص تیک عصبی چیست؟
تشخیص تیک‌های عصبی با روش‌های مختلفی توسط دکتر مغز و اعصاب انجام می‌شود که شامل ارزیابی‌های پزشکی و مشاهده علائم بالینی است. در ادامه، به مهم‌ترین روش‌های تشخیص تیک‌های عصبی پرداخته‌ایم:
- ارزیابی بالینی؛ تشخیص اولیه با ارزیابی سابقه پزشکی، علائم، مشاهده تیک‌های حرکتی یا صوتی و بررسی مدت زمان بروز آنها با پرسیدن سوالاتی از والدین یا بیمار درباره زمان شروع، شدت و نوع تیک‌ها
- معاینه فیزیکی؛ انجام ارزیابی‌های فیزیکی برای اطمینان از وقوع تیک عصبی ناشی از سایر بیماری‌ها
- آزمایش‌های تصویربرداری مغز؛ انجام MRI یا CT اسکن در صورت وجود احتمال مشکلات ساختاری در مغز
- تست‌های روانپزشکی؛ برای ارزیابی شرایط همراه مانند ADHD یا OCD
دکتر مغز و اعصاب یا روانپزشک به کمک این روش‌های تشخیصی، علت تیک‌های عصبی را شناسایی کرده و موثرترین روش‌های درمان تیک عصبی در خواب و زندگی روزمره شخص را ارائه خواهد داد.
سلامت روان، بخش مهمی از سلامت انسان است. بیماری‌های روانی می‌توانند تاثیرات مخربی بر زندگی فردی، اجتماعی و شغلی افراد داشته باشند. علم روانپزشکی با ارائه خدمات تشخیصی و درمانی به افراد، در بهبود سلامت روان و کیفیت زندگی آنها نقش پررنگی دارد.
این رشته با تمرکز بر ذهن و رفتار انسان، به‌دنبال یافتن پاسخ‌هایی برای چالش‌های سلامت روان است. در قرن حاضر، علم روانپزشکی در حال پیشرفت و تحول است. روش‌های جدید تشخیصی و درمانی، مانند تصویربرداری مغزی و داروهای جدید، به بهبود کیفیت خدمات در این زمینه کمک می‌کنند. با افزایش آگاهی عمومی از اهمیت سلامت روان، تقاضا برای خدمات روانپزشکی نیز در حال افزایش است. علم روانپزشکی در آینده نقش مهم‌تری در حفظ و ارتقای سلامت روان انسان‌ها ایفا خواهد کرد.
تیک عصبی چه عوارض و خطراتی به دنبال دارد؟
تیک عصبی عوارض و خطرات مختلفی برای فرد به همراه خواهد داشت؛ به‌ویژه اگر شدت تیک‌ها بالا بوده یا با اختلالات دیگری همراه باشد. شایع‌ترین عوارض و خطرات تیک‌های عصبی شامل موارد زیر هستند:
تاثیرات اجتماعی و روانی؛ ابتلا به اضطراب اجتماعی، افسردگی، خجالت و کاهش اعتماد به نفس در اثر تیک‌های عصبی به‌ویژه در محیط‌های اجتماعی و مدرسه
- مشکلات آموزشی؛ ایجاد اختلال در تمرکز کودک در کلاس درس و افت عملکرد تحصیلی در اثر تیک‌های شدید عصبی
- آسیب فیزیکی؛ آسیب‌های فیزیکی ناشی از تکان‌های ناگهانی سر یا خودآزاری همچون درد مفاصل و ماهیچه‌ها
- اختلالات همراه؛ همچون اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)، اختلال وسواس فکری عملی (OCD) و اختلالات اضطرابی
مراجعه به موقع به متخصصان مغز و اعصاب و روانپزشکی، احتمال وقوع خطرات تیک عصبی را به میزان قابل‌توجهی کاهش خواهد داد.
موثرترین روش‌های پیشگیری از تیک عصبی چیست؟
پیشگیری از تیک‌های عصبی به‌طور کامل امکان‌پذیر نیست؛ اما برخی اقدامات پیشگیرانه به کاهش شدت و دفعات بروز آن کمک می‌کنند. در ادامه، به مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از تیک عصبی اشاره کرده‌ایم:
- استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفس عمیق
- برخورداری ازخواب کافی و منظم برای کنترل تیک‌ها
- برخورداری از تغذیه متعادل و مصرف مواد غذایی مناسب، به‌خصوص غذاهای حاوی امگا۳ و ویتامین‌های B برای بهبود عملکرد عصبی و کاهش تیک‌ها
- کاهش تحریک سیستم عصبی با کاهش مصرف کافئین و محرک‌ها
- کاهش استرس و بهبود کلی عملکرد عصبی با انجام تمرینات بدنی منظم
هرچند پیشگیری قطعی برای تیک عصبی وجود ندارد؛ اما این اقدامات پیشگیرانه به کاهش شدت و تعداد تیک‌ها کمک کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود می‌بخشد.
برای درمان تیک عصبی باید به چه دکتری باید مراجعه کنیم؟
برای درمان تیک عصبی، باید به دکتر مغز و اعصاب یا دکتر روانپزشک مراجعه کنید. دکتر مغز و اعصاب با استفاده از روش‌هایی مانند آزمایش‌های تصویربرداری مغز و معاینه عصبی، علت تیک عصبی را شناسایی کرده و در صورت نیاز، دارودرمانی یا سایر روش‌های درمانی را توصیه می‌کند.
از سوی دیگر، دکتر روانپزشک نقش مهمی در مدیریت مشکلات روانی و رفتاری مرتبط با انواع تیک‌های عصبی دارد. دکتر روانپزشک تکنیک‌های مدیریت استرس و رفتاردرمانی را برای کنترل تیک‌های عصبی به کار می‌گیرد. برای آگاهی از نقش موثر این متخصص در درمان تیک‌های عصبی، بهتر است مطلب تخصص روانپزشکی چیست را مطالعه کنید.در بیشتر موارد، ترکیب دارودرمانی و روان‌درمانی تحت نظارت این دو متخصص بهترین نتایج را در بهبود علائم تیک عصبی به همراه دارد.
دکتر مغز و اعصاب (نورولوژیست) تخصص در تشخیص و مدیریت اختلالات سیستم عصبی دارد. این متخصص در درمان بیماری‌هایی مانند سکته مغزی، آلزایمر، ام اس، پارکینسون، صرع و اختلالات خواب تخصص دارد. نورولوژیست‌ها با استفاده از معاینات بالینی و آزمایش‌های پیشرفته‌ای مانند ام‌آرآی، سی‌تی‌اسکن و الکتروانسفالوگرافی، به تشخیص دقیق مشکلات عصبی می‌پردازند.
تشخیص علائم نورولوژیک اهمیت بالایی در پیشگیری و مدیریت بیماری‌های مغز و اعصاب دارد. درمان این مشکلات می‌تواند شامل دارودرمانی، فیزیوتراپی یا حتی جراحی باشد. برای حفظ سلامت سیستم عصبی و پیشگیری از بیماری‌های عصبی، مشاوره‌های منظم با نورولوژیست بسیار مهم است.
ماخذ: مجله سلامت دکتردکتر(https://drdr.ir/mag/)